Skip to main content

You i l 25 de abril – mimórias de la Raia nas cuostas dun paíç

Nascido em 1961, natural de Cicouro, Portugal.

Filho de um soldado da Guarda Fiscal e de mãe doméstica/agricultora pela sobrevivência.

Reparte a escola primária entre a Moimenta da Raia e Cicouro. Estuda depois em Miranda e Bragança, mas sempre voltando à aldeia raiana que ainda hoje sente como o seu porto seguro, as suas raízes. Aos 20 anos opta pela vida militar mas um acidente de páraquedas impede-o de continuar. Continua os estudos superiores em simultâneo com o trabalho na indústria cerâmica, na região de Aveiro onde reside. Durante 15 anos dá formação e consultoria em Logística e Operações, até que em 2019 decide regressar a Miranda para tentar ajudar a salvar o maior património da Terra de Miranda: a Língua Mirandesa. Escritor e tradutor de mirandês, desempenha atualmente as funções de Secretário da Direção da Associaçon de Lhéngua i Cultura Mirandesa – ALCM.


You i l 25 de abril – mimórias de la Raia nas cuostas dun paíç

Naqueilha manhana, cumo era questume, cerrona a las cuostas caras a la scola, anton chamada de Secçon Liceal de Miranda l Douro por ser ua dependéncia admenistratiba de Bergáncia. Al menos yá andaba ne l Liceu, algo que muitos amigos mius nun poderien dezir porque açpuis de la quarta classe yá nun salien de l lhugar de nacéncia, porque ls pais nun deixában ou porque nun tenien modos para pagar a las pessonas que los aquemodában an sues casas na cidade a dezanuobe quilontros pula nuoba strada de macadam.

La carreira – de l Cabanelas – era a las segundas i quintas, cumo tal, solo nas férias ye que se tornaba al lhugar para star an família i cun amigos. Inda dou fé de la purmeira beç que fui cumo studante para Miranda: la carreira chena de garotos i de merendas que nuossos pais mandában para que l sustento nun faltara; cerronas cun roupa i sacas de batatas; fogaças de pan trigo cozido ne l forno quemunitairo, que inda hoije ye teçtemunha de la bida que l Abade tenie. Pulas frinchas de l piso meio zaparafusado ambaixo de ls bancos antraba quaije que tanta polareda cumo la que rebofiaba atrás na sue corrida pa la “cibelizaçon”. Queriemos ir pa la cidade mas la maior parte de las bezes quedábamos puls arrabaldes, acerca de ls bárrios atulhados de barraigistas.

Las aulas fúrun mui stranhas nesse die binte cinco, ls porsores andában mui sérios, falában pouco i parecien anquemodados cul siléncio que chegaba de las lunjuras de Lisboua, seinha de que la pasmaceira mirandesa poderie demudar. L rádio solo tocaba músicas melitares i nós, yá an casa, antre l l curjidoso i l çcunfiado preguntemos:

— L que se passa que anda todo mundo tan sério, tan assossegado i segredoso?

— Diçque ye un golpe de stado an Lisboua! Falai baixo…

You i más dalguns studantes morábamos an casa de miu padrino, cabo de la Guarda Fiscal que trabalhaba na secretaria de la Secçon de Miranda. Staba nerbioso i de la sue boca solo oubiemos un “sccchhheeeee!” Habie de ser cousa amportante i l que fura que se falara podie buolber-se acontra quien abrisse las golas más do que la tradiçon acunselhaba: l miedo de la PIDE era abrasador, solo l nome fazie cun que todo mundo tembrasse acagaçado. Inda staba bien biba na mimória de l miu lhugar l sucedido a Tiu Agusto Cristo, tamien cabo de la Guarda Fiscal i quemandante de l Posto de Cicuiro, que habie sido ampuntado de la Guarda por haber dado agarimo an sue casa a Tiu “Ratica”, un home rico de Alcanhiças, buscado puls falangistas de Franco. Cunta-se que l acuso saliu de l Abade i dun anformador de la PIDE, nieto de l republicano, scritor i rebolucionairo, Abade Manuol Sardina de San Martino. Cuntradiçones de família!

Era Tiu Cristo miu bezino i l miu barbeiro, l sou palheiro quedaba paredes meias a nuossa casa, la última a la punta de riba de l lhugar, arrimada a las eiras que se anchien de bornales durante l acarreio. Era un tiempo de chiadeiras de carros cargados de manolhos de trigo i centeno, sustento de pessonas i animales pal anho anteiro… ou nien tanto, cusoante las ancleméncias de l tiempo beníssen. Técnicas de suobrebibéncia daprendidas ne ls manuales de la Eidade Média. Tratores habie un, l de Tiu Bara, un Dabide Bron burmeilho que nunca passaba de l relanti. Canseiras zmedidas para tan pouca maquila!

No lhugar, cun quarenta i tal fogos, dous fogones: un an nuossa casa – miu pai traíra-lo de l Porto – i outro an casa de Tiu Cristo, un luxo de probes que nun oubrigaba a fazer lhume ne l berano. Mas quando la prateada botija Gazcidla sbaziaba, alhá passaba ua nieta de l nuosso bezino anriba la burra albardada pa la ir a trocar por outra chena a Costantin al soto de Tiu Stebes, trés quilontros bien medidos. Custos de la modernidade. Dou fé que quando la letecidade chegou a las casas i rugas yá you andaba na terceira classe, ende a finales de la década de sessenta de l séclo passado. Fui ua fiesta l die que ligórun ls filos na cabine de l meio lhugar. Yá nun tornarie a fazer las cuontas i las cópias a la lhuç de la candeia i de l cadeeiro de petrólio.

Además de l forno quemunitairo, de que yá amantemos, Cicuiro ten tamien la frauga quemunitaira adonde cada bezino puode aguçar reilhas i ferramientas: pagaba al ferreiro i ousaba l carbon que habie feito de cepas d’urze arrincadas ne l monte, queimadas an fóias nun qualquiera balhe de cuncelhiu. I cumo l Plano Centenário de las scolas nunca eiqui chegou, l pobo ajuntou-se, arreganhou alma i coraige i fizo ua scola an cantaria, cun sala, cabanhal pal recreio i casa pa la porsora. Siempre las pessonas desta tierra quejírun l melhor pals sous filhos: “toca a daprender la letra para nun andar toda la bida a çufar tierra”. L eidefício inda eiqui stá, firme i prouisto, qual teçtemunha de las deficuldades que ls ninos tenien para daprender a ler i a screbir… noutra lhéngua que nun era la nuossa!

Por bias disso i de la falta de feturo, l lhugar fui-se sbaziando, uns i outros fúrun salindo mundos afuora an busca de pesetas, francos, marcos, dólas canadianos ou para acerca de l mar pertués adonde la bida se lhebaba más zafogada i cun menos canseiras. Hoije sóbran bielhos i meia dúzia de ninos que todos ls dias la carreira lhieba al nuobo “Liceu de Miranda”, pula strada de alcatron, sien raça de puolo, camino de muitas salidas i poucas nacéncias, un mundo que sigue squecido por todos ls poderes que se gobérnan zde las muitas Lisbouas desta naçon, pouco s’amportando cun “las cuostas de l paíç maniego que naide bei al speilho!”

Março de 2023

#50anos25abril